Tajemnice Himalajów

Geozeta nr 4

artykuł czytany 12556 razy

Hima - to śnieg, âlaya - kraina lub ojczyzna. Tak więc Himâlaya oznacza w języku sanskryckim "Krainę Śniegu". Najpotężniejsze, najwyższe góry świata, w pełni zasługują na tę nazwę. Spróbujmy poznać niektóre ich tajemnice, chociaż możemy jedynie próbować, bo jak mówi staroindyjski epos Purana: I przez sto boskich lat nie mógłbym opowiedzieć wam wspaniałości Himalajów...

Nigdzie na świecie nie ma gór podobnych do Himalajów - najpotężniejszych na naszej planecie! Gór które są prawdopodobnie najwyższym i największym masywem górskim, jaki istniał na Ziemi w ciągu ostatniego miliarda lat!

Ten gigantyczny system górski, tworzący ogromny wygięty ku południowi łuk, o długości ok. 2500 km i szerokości od 160 do 350 km rozciąga się na terytorium Chin, Indii, Nepalu, Bhutanu i Pakistanu, między równoleżnikowymi dolinami górnego Indusu i górnej Brahmaputry na północy, a Niziną Hindustańską na południu. Ograniczają go przełomowe doliny: Indusu na zachodzie i Brahmaputry na wschodzie. System górski Himalajów nie jest jednak czymś jednorodnym. Złożony jest on z szeregu różnej długości i wysokości pasm, dzielących się z kolei na łańcuchy i grupy górskie.

Posuwając się od Niziny Hindustańskiej (Niziny Gangesu) ku północy, napotykamy najpierw pasmo Siwalik, ciągnące się wzdłuż całego niemal himalajskiego systemu górskiego - od 10 do 40 km szerokości, którego szczyty nie przekraczają 2000 m wysokości. Drugim z kolei pasmem są Małe Himalaje nazywane również Mahabharat o szerokości do 60 km i szczytach, których wysokość waha się od 1800 m do 2400 m, a w części zachodniej przekraczają nawet 4500 m. Góry te poprzecinane są wspaniałymi i licznymi przełomami rzek. Dalej na północ, Małe Himalaje przechodzą stromym progiem w Wielkie Himalaje - "kręgosłup" tych gór, wznoszący się średnio 6000 m n.p.m. To tu napotkamy niebotyczne, pokryte wiecznymi śniegami i lodami, szczyty z najwyższym z najwyższych Mount Everest (Czomolungma - 8848 m n.p.m.). Na północ od Wielkich Himalajów, wzdłuż ich partii zachodniej przebiega drugorzędne pasmo - Zanskar, oddzielające się od Wielkich Himalajów w północno-zachodnim Nepalu. Jeszcze dalej na północ, już na obszarze Tybetu, wzdłuż górnego biegu Indusu rozciąga się pasmo suchych gór Ladhaku.

Himalaje wysokie zbudowane są głównie ze skał metamorficznych (granity i gnejsy) tworzących trzon krystaliczny, na który nasunęła się od północy płyta tybetańska - złożona głównie ze skał osadowych seria wapienno dolomitowa która w okresie między 65 a 570 mln lat temu na dnie prehistorycznego oceanu Tetydy. Liczne partie gór posiadają więc charakterystyczną dwudzielną budowę, to znaczy na trzonie krystalicznym spoczywają skały osadowe, co świetnie widoczne jest np. w budowie Mount Everestu czy jego sąsiada Lhotse. Budowa geologiczna Himalajów jest bardzo skomplikowana. Miejscami możemy znaleźć piaskowce typu fliszowego, a gdzie indziej powstałe w warunkach lądowych.

W Himalajach zaznacza się pełna sekwencja pięter krajobrazowych, od wilgotnych lasów tropikalnych po wieczne śniegi powyżej 4500 m n.p.m. Góry te stanowią również barierę klimatyczną, roślinną i komunikacyjną pomiędzy suchym kontynentalnym wnętrzem kontynentu, a wilgotną, ciepłą i monsunową częścią południową.

Himalaje wypiętrzyły się w ciągu ostatnich 50 mln lat, kiedy dryfujący na północ fragment skorupy ziemskiej z subkontynentem indyjskim zderzył się z Eurazją. W wielkim uproszczeniu przebiegało to tak: około 250 milionów lat temu (w mezozoiku) rozpadł się superkontynent Pangea. Wtedy to, stanowiąca fragment jego południowej części platforma dekańska, zaczęła swoją liczącą około 2000 km wędrówkę (dryf) na północ. W rozumieniu geologicznym przemieszczanie to odbywało się stosunkowo szybko - ok. 15 do 20 cm rocznie. Proces ten przebiegał co najmniej w trzech rożnych fazach odległych od siebie w czasie. Podczas pierwszej z nich około 38 mln lat temu, powstały Wielkie Himalaje. W trakcie drugiej - od 7 do 26 mln lat temu - wypiętrzyły się Małe Himalaje. Efektem trzeciej fazy, ok. 7 mln lat temu, jest pasmo Siwalik. Dno oceanu Tetydy, rozdzielającego wcześniej oba ogromne prakontynenty, uległo sfałdowaniu i wypiętrzeniu wysoko ponad ich krawędzie. We wczesnym kenozoiku, gdy Półwysep Indyjski zderzył się z Azją Środkową, ruch ten nie ustał, a jedynie został spowolniony. Płyta Dekanu nadal nieustannie zagłębiała się w ogromny kontynent (ze stałą prędkością ok. 5 cm rocznie), wytwarzając przy tym zespół uskoków przesuwczych. Tak więc południowa część litosfery wklinowała się pod północną, podwajając tym samym grubość i dźwigając Himalaje i Wyżynę Tybetańską.

Jednak jak już wspomniano, ruchy skorupy ziemskiej wzdłuż granicy obu tarcz kontynentalnych postępują nadal! W ich wyniku w ciągu ostatnich półtora miliona lat Himalaje urosły o ponad 1300 m. Szacuje się, że Mount Everest nadal rośnie około pół centymetra rocznie. Wzrost ten jest jednak równoważony przez procesy destrukcyjne, obniżające powierzchnie stoków lub absolutną wysokość masywu. Można tylko przypuszczać, że prędkość wypiętrzania nadal przekracza skutki procesów destrukcyjnych, choć współczesne ruchy tektoniczne wskazują na przemijanie fałdowania. Dowodów potwierdzających tę tezę możemy znaleźć sporo. Jednym z nich jest fakt, że Wielkie Himalaje nie są głównym działem wód, lecz że wszystkie największe rzeki mają swe źródła po północnej stronie pasma, przez które przerzynają się potężnymi, głęboko wciętymi przełomami. Nie podobna tłumaczyć tego zjawiska ani erozją wsteczną , ani też rzeczywistym przebiciem się wód przez kolosalny łańcuch górski. Pozostaje jedynie hipoteza, że rzeki są starsze od gór, a swoje koryta zdołały utrzymać przez stopniowe ich pogłębianie, które dotrzymało kroku powolnemu wypiętrzaniu się pasma górskiego. Pierwotne pasmo górskie współczesnych Himalajów rozwijało się w przybliżeniu tylko milion lat; główne doliny rzeczne są prawdopodobnie 10-krotnie, znane skamieliny w skałach osadowych 100-krotnie, a najgłębszy budulec Himalajów prawie 100-krotnie starsze.

Strona:  [1]  2  3  4  5  następna »