artykuł czytany 4324 razy

Kultura Wschodu przyciągała jak magnes europejskich magnatów, polityków, poetów, malarzy i muzyków, intrygując ich swoją specyficzną i bardzo różną od tego, do czego przyzwyczajamy (i przyzwyczajano) się na co dzień. Inny sposób myślenia, postrzegania i rozumienia wszelkich zjawisk, różna filozofia i ściśle powiązana z nią sztuka ciekawiła swoją głębią i tajemniczością. Chwila gdy "moda" na Chiny i Japonię znów zaczęła przybierać na sile, także w muzyce - co obserwuję najczęściej i najdokładniej - jest odpowiednim momentem na to, by przybliżyć tę bogatą strefę świata - skupiając się głównie na aspekcie związków filozofii i religii wschodniej z muzyką. Nie jest tajemnicą, że od początku świata, tworzenia się cywilizacji i wielkich systemów filozoficznych oraz wierzeniowych, to właśnie religia była główną siłą, jaka napędzała rozwój sztuki i - rzecz jasna - muzyki. W Europie nie byłoby jednogłosowych chorałów gregoriańskich, a później powstałych na bazie ich cantus firmus utworów polifonicznych. Nie byłoby Jana Sebastiana Bacha, który komponowanie w innym celu, niż wielbienie Boga, uznawał za bezsensowne. Wszystkie najważniejsze nazwiska osób, które stworzyły podstawy dla naszej dzisiejszej edukacji - jak Palestrina, Di Lasso, Ockeghem, Obrecht, Des Pres czy de Croix - związane były ze środowiskiem kościelnym. Jest jednak pewna różnica, między funkcją muzyki w kościołach europejskich, a jej rolą w rytuałach Chin czy Tybetu. Muzyka nie jest tu li tylko pomocna w rozumieniu modlitwy, nie służy ornamentacji liturgii, ale jest jej niezbędnym elementem, niemal tak samo istotnym, jak słowa modlitwy. Zobrazowane jest to jaskrawie na każdej płaszczyźnie dzieła muzycznego - od teorii zaczynając, a na instrumentacji kończąc.

Muzyka chińska jest najstarszą muzyką świata. Legenda mówi, iż w III tysiącleciu. p. n. e, "Żółty Cesarz" Huang-Ti, wynalazł pismo i muzykę, określoną przez liczby, co stanowi podwaliny ogólnego systemu muzycznego. Tam też powstał system tonalny, który nie zmienił się od kilku tysięcy lat i jakkolwiek początkowo jego nazwa odnoszona była wyłącznie do muzyki orientalnej, tak teraz określa się nim każdą skalę o podobnej budowie - ponieważ spotkać można ją także w muzyce Polinezji, u ludów pierwotnych Azji i Ameryki, w chorałach gregoriańskich i melodiach ludowych - także polskich. Chodzi o system pentatoniczny - czyli szereg pięciodźwiękowy. Mówiąc bardziej szczegółowo, jest to skala, której główny punkt, to dźwięk środkowy, od którego "granice" buduje się przez wyznaczenie kwarty (w górę i w dół) złożonej z sekundy wielkiej i tercji małej (w dowolnych kombinacjach). Dla porównania - w naszej, dwunastodźwiękowej skali, punktem centralnym jest jej pierwszy dźwięk, z którego wychodzimy poruszając się sekundami małymi lub wielkimi (wtedy mamy do czynienia ze skalą chromatyczną bądź diatoniczną). Opisany przeze mnie typ pentatoniki to pentatonika anhemitoniczna - bezpółtonowa - i jest ona najstarszym przedstawicielem tego systemu. Młodszym jej typem jest pentatonika półtonowa. U jej podstaw leży 12 lu (półtonów), wyprowadzonych z następstwa czystych kwint, z każdego lu wyprowadzić można skalę pentatoniczną, a każdy podstawowy dźwięk skali pentatonicznej może być punktem wyjściowym dla nowej tonacji. Ponieważ materiał do tworzenia skal daje wycinek pięciu kwint, z tego skomplikowanego opisu wywnioskować można, iż w teorii muzyki chińskiej do ok. 300 p. n. e. posiadano 60 tonacji. W epoce Dynastii Czou poszerzono ten system o skale heptatoniczne, przez dodanie półtonów do dwóch dźwieków. Dzięki temu były więc już 84 tonacje - i tę muzykę uznawano za muzykę nową. Powyższy system jest ściśle powiązany z kosmologią, naturą i wnętrzem człowieka. Każdy dźwięk skali przypisany jest określonemu elementowi przyrody, całość (już rozwiniętą o heptatonikę) można przedstawić na takim schemacie:

1 dźwięk - kung = rok, ziemia, środek, Saturn spokój
2 dźwięk - szang = jesień, metal, zachód, Wenus, troska
3 dźwięk - kue = wiosna, drewno, wschód, Jowisz, gniew
4 dźwięk - pien czy = półton od czy [po wprowadzeniu heptatoniki]
5 dźwięk - czy = lato, ogień, południe, Mars, radość
6 dźwięk - ju - zima, woda, północ, Merkury, strach
7 dźwięk - pien kung - półton dźwięku kung, rozpoczynającego skalę
[8 dźwięk - kung]

Aby zakończyć już opis historii tej muzyki, należy wspomnieć także o dynastii Han (206 p.n.e. - 220 p.n.e.) - mówi się, iż jest to epoka odrodzenia tzw. dawnej muzyki, w której jednocześnie dopuszczono do wpływów zachodnich. Stało się to za sprawą pojawienia się instrumentów, do tej pory kojarzących się raczej z muzyką Grecji i Rzymu - aulosa i lutni. Ponadto, obok przekazywanej wyłącznie w formie ustnej muzyki (taka praktyka stosowana jest do dziś) pojawiła się notacja - system neumatyczny (linie oraz graficzne znaki odnoszące się do tempa i głośności, czerwonymi i czarnymi cyframi oznaczano moment wejścia instrumentów perkusyjnych).

Końcowym etapem rozwoju muzyki związanej z buddyzmem był czas po panowaniu dynastii Sui, Tang i Sung - po okresie wpływów tureckich, powrócono do dawnej muzyki, pozostawiając ją jednak otwartą na zachodnie wpływy.

Zarówno w Chinach, Tybecie, jak i Japonii, instrumentacja różni się dość poważnie od pojmowania pojęcia muzyki istrumentalnej przez Europejczyków. Każdy instrument wyrażać ma przede wszystkim religijną ideę, a więc przy jego użyciu nie ma znaczenia warstwa brzmieniowa, a przywołanie bóstwa, któremu jest poświęcony. Nie tworzą się zespoły, równie ważna jest muzyka kilku-kilkunastu instrumentów, jak odosobnionego bębna. Za czasów Konfucjusza powstała Księga obrzędów, która przekazuje systematykę instrumentów - podzielonych według materiału, z jakiego zostały zrobione.

Tak przedstawia się owa systematyka:

Materiał, Instrument, Ogólna nazwa, Symbol - pora roku, Symbol - kierunek
metal, dzwonki, kung, jesień, zachód
kamień, litofon, k'ing, późna jesień, pn. zachód
błona, bęben, czang-ku, zima, północ
tykwa, harmonijka ustna, szeng, przedwiośnie, pn. wschód
bambus, fletnia Pana, p'ai-siao, wiosna, wschód
drewno, tarło, ju, wczesne lato, pd. wschód
jedwab, cytra, k'in, lato, południe
glina, flet naczyniowy hun późne lato pd. zachód

O specyficznych dla poszczególnych regionów instrumentach opowiem dokładniej poniżej.

Strona:  [1]  2  3  4  następna »